మోహన రాగము

కర్ణాటక శాస్త్రీయ సంగీతములో ఇరవై ఎనిమిదవ మేళకర్త రాగము హరికాంభోజి రాగము. ఈ రాగానికి జన్య రాగము ‘మోహన రాగము ‘ ప్రసిద్ధ శుద్ధ మధ్యమ రాగము. ఈ రాగము ఉపాంగ, వర్జ్య, ఔఢవరాగం. మధ్యమం, నిషాదాలను గ్రహం చేస్తే మేచకళ్యాణి, ధీరశంకరాభరణ రాగాలు కూడా మోహనకు జన్యరాగాలుగా పేర్కోనవచ్చు. ముత్తుస్వామి దీక్షితార్ మనవడు బ్రహ్మశ్రీ సుబ్బరామ దీక్షితార్ రచించిన ‘సంగీత సాంప్రదాయ ప్రదర్శిని’లో మోహన మేచకళ్యాణి జన్యరాగంగా పేర్కొన్నారు. ఔఢవ-ఔఢవ రాగం. అంటే ఈ రాగం ఆరోహణ, అవరోహణలో కూడా కేవలం ఐదు స్వరాలే ఉంటాయి.

 

మోహన రాగము అందమైన నిర్దిష్టమైన రూపము, ఎటువంటు భావాన్నైనా సులభముగా వ్యక్తపరిచే రాగము. ఈ రాగము ‘మధ్యాహ్న రాగ ‘ మైనప్పటికీ ఎల్ల వేళల యందు వినటానికి, ఆలపించడానికి అణువైన రాగము. ఈ రాగము చాలా అవకాశము కలిగిన రాగము. రాగాలాపన, నెరవు, స్వరకల్పన, తానం, పల్లవి పాడుటకు అనువైన రాగం. త్రిస్థాయి రాగం. విళంబ, మధ్య, ధృతలయలుగా గల రాగం. శృంగారమునకు, రక్తికి, భక్తికి, శాంతమునకు, వీర రసమునకు పేరెన్నిక కలిగిన రాగము. శ్రోతలకు సులభంగా అర్ధమగుటయే కాక, పాడుటకు, ఆస్వాధించుటకు సులభమైన రాగం. తక్కువ స్వరాలతో ఎక్కువ రక్తి కల్గించే రాగం. స్వరకల్పనకు కష్టమైన రాగమైనా పద్యాలు, శ్లోకాలు, వర్ణనలు అద్భుతంగా పలికించే రాగం. జానపద, భజన కీర్తనలు ఈ రాగంలో విరివిగా కలవు. వీనులకు ఇంపైన రాగము కాబట్టి చాలా జనాధరణ పొందిన రాగము. పేరుకు తగినట్టుగా ‘మోహనమైన ‘ రాగము.

 

ఈ రాగం స్వరస్థానాలు: షడ్జమం, చతుశృతి రిషభం, పంచమం, అంతర గాంధారం, చతుశృతి దైవతం (స,రి,గ,ప,నద,స / S R2 G3 P D2 S). ఇందు రిషభాన్ని గ్రహం చేస్తే మధ్యమావతి, గాంధారాన్ని గ్రహం చేస్తే హిందోళ, పంచమాన్ని గ్రహంచేస్తే శుద్ధ సావేరి, చివరగా ధైవతాన్ని గ్రహం చేస్తే ‘ ఉదయ రవి చంద్రిక ‘ రాగాలు వస్తాయి.

 

ఆరోహణ :   స రి గ ప ద స ( S R2 G3 P D2 S)

అవరోహణ :  స దప గ రి స (S D2 P G3 R2 S)

 

 

శాస్త్రీయ సంగీతము నేర్చుకొనే ప్రతీవారికి గీతాలలో సరస్వతిని త్రిశక్తిరూపిణిగా కొలిచే ‘వరవీణ మృదుపాణి ‘ మోహన రాగములోనిదే. ఆ తరువాత నేర్చుకొనే ‘వర్ణం ‘ ‘నిను కోరీ వర్ణం ‘ కూడా మోహన రాగమే.

మోహనరాగము.. ప్రేమను, అనురాగాన్ని వ్యక్త పరచడానికి అణువైన రాగము. ఈ రాగంలో ప్రఖ్యాతి చెందిన కీర్తనలు :

1. వరవీణ మృదుపాణి – గీతం

2. నిన్నకోరి- తాన వర్ణం

3. త్యాగరాజ స్వామి వారు స్వరపరచిన మోహన రాగాలు :

భవనుత నా హృదయము, ఎవరురా, ననుపాలింప నడచి వచ్చితివో , రామా నిన్నే నమ్మి, మోహన రామ, రారా రాజీవ లోచన, వేద వాక్యమని

4. మోహనములో నారాయణతీర్ధుల తరంగం : బాలగోపాల

5. అన్నమాచార్య : చేరి యశోదకు శిశువితడు

6. నాగలింగం – దీక్షితార్

7. పాపనాశం శివణ్ : నారాయణ దివ్యనామం

మోహనరాగము భావ వ్యక్తీకరణ కి అన్ని విధాలుగా అణువైన రాగము. కృష్ణుడికి, మురళికి, మోహన రాగానికి ఏ సంబంధమో కానీ.. ఒకటితో ఒకటి ఎప్పుడు ముడిపడే ఉంటాయి. అందమైన మురళీ గానము ఊహించుకోవాలంటే మోహనే దిక్కు. అందుకే మోహన మురళీ అన్నారేమో!! ఇంకో ఆసక్తికరమైన విషయం ఏమిటంటే.. జపాన్ వారి సంగీతము 90 % మోహన రాగములోనే ఉంటుందిట. కర్ణాటక సంగీతములో మోహన హిందుస్తానీ లో ‘భూప్ ‘ కి దగ్గరగా ఉంటుంది. ఈ రాగములో ఉన్న సినిమా పాటలు ఒకమారు చూద్దాము.

 

 

1. అయినదేమో అయినది ప్రియ… (జగదేకవీరుని కథ )

2. ఈ నల్లని రాలలో ఏ కన్నులు దాగెనో… (అమరశిల్పి జక్కన్న)

3. ఎచట నుండి వీచెనో… (అప్పుచేసి పప్పుకూడు)

4. ధీర సమీరే యమునా తీరే (భక్త జయదేవ)

5. ఈనాటి ఈ హాయి కల కాదోయి (జయసింహ)

6. మోహన రాగమహా మూర్తిమంత మాయే (మహా మంత్రి తిమ్మరసు)

7. పులకించని మది పులకించు ( పెళ్ళికానుక)

8. పాడవేల రాధికా (ఇద్దరు మిత్రులు)

9. వినిపించని రాగాలే కనిపించని (ఆరాధన)

10. నను పాలింపగ నడచి వచ్చితివా (బుద్ధిమంతుడు)

11. ఘనా ఘన సుందరా ( భక్త తుకారం )

12. సిరిమల్లే నీవే విరిజల్లు కావే (పంతులమ్మ)

13. మదిలో వీణలు మ్రోగె (ఆత్మీయులు)

14. నిన్ను కోరి వర్ణం (ఘర్షణ)

15. మధుర మధురమీ చల్లని రేయీ (విప్రనారాయణ)

16. మదిలోని మధుర భావం (జయసింహ)

17. మనసు పరిమళించెనే (శ్రీ కృష్ణార్జున యుద్ధం)

18. నల్లవాడే వ్రేపల్లె వాడే (చిరంజీవులు)

19. తెల్లవార వచ్చె తెలియక నా స్వామి (చిరంజీవులు)

20. మౌనముగా నీ మనసు పాడినా (గుండమ్మ కథ)

21. తెలుసుకొనవె యువతీ అలా నడచుకొనవె (మిస్సమ్మ)

22. చందన చర్చిత నీల కళేబర (తెనాలి రామకృష్ణ)

23. ఆ మొగల్‌రణధీరులు (ప్రైవేటు రికార్డ్‌పద్యం)

24. భారతీయుల కళా ప్రాభవమ్ము లిఖించి (ప్రైవేటు రికార్డ్‌పద్యం)

25. కనులకు వెలుగువు నీవే కాదా (భక్త ప్రహ్లాద)

26. శివ శివ శంకరా (భక్త కన్నప్ప)

27. మాణిక్య వీణాం (శ్యామల దండకం)- (మహాకవి కాళిదాసు)

28. లాహిరి లాహిరి లాహిరిలో (మాయాబజార్‌)

29. వే వేలా గొపెమ్మలా మువ్వా గోపాలుడే (సాగర సంగమం)

30. తిరుమల గిరి వాసా (రహస్యం)

31. మధురమే సుధాగానం (బృందావనం )

32.తూనీగ.. తూనీగా ( మనసంతా నువ్వే)

33. ఆది భిక్షువు వాడినేది కోరేది ( సిరివెన్నల)

34. మాటే రాని చిన్నదాని (ఓ పాపాలాలీ )

35. చెంగు చెంగునా గంతులు వేయండి (నమ్మిన బంటు)

36. చూచి చూచి కళ్ళు కాయలే కాచాయి ( భార్యభర్తలు)

37. రతి చేతి రాచిలుక రతనాల మొలక (పల్నాటి యుద్ధం)

38. శీలము గల చినవాడా (పల్నాటి యుద్ధం)

39. ఏ శ్వాసలో చేరితే గాలి గాంధర్వమౌతున్నదో (నేనున్నాను)

40. ఏరా మన తోటి గెలిచే వీరులెవ్వరురా(పల్లవి మాత్రమే) (సువర్ణ సుందరి)

41. చిట్టిపొట్టి చిన్నారి పుట్టిన రోజు(వెలుగు నీడలు)

42. నే పాడితే లోకమే పాడదా( మిసమ్మ కొత్తది)

43. ఆ మనసేమో ఆ సొగసేమో (రేచుక్క)

44. శకునాలు మంచివాయే (భామా కలాపం (యక్ష గానం) ప్రైవేట్ ఆల్బం)

45. కృష్ణ ముకుందా మురారి (పల్లవి మాత్రమే ) (పాండురంగ మహత్యము)

46. రతి సుఖ సారే గతమాభిసారే (భక్త జయదేవ)

47. ఇంకా తెలవారదేమి (మంచి మిత్రులు)

48. భారత వీర కుమారిని నేనే (సంఘం)

49. తీయని ఊహలు హాయిని గొలిపే వసంత కాలమే హాయి(పాతాళభైరవి)

50. గుమ్మాడి గుమ్మాడి ఆడిందంటే అమ్మాడి (డాడి)

51. కోటి తారలా కాంతి ధారలా నేలకొచ్చావా ( నీ ప్రేమకై)

52. అబ్బ దీని సోకు చూసి వచ్చా వచ్చా(పెద్ద రాయడు)

53. చక్ చక్ ఝణత తకధిమికిటత (భలే అమ్మాయిలు)

54. మోహన రాగం పాడెను మదిలో (ధర్మ పోరాటం)

55. కాంత చేతి లోపల ఏ మంత్రమున్నదో (చెంచు లక్ష్మి)

56. కట్టండి వీర కంకణం ( వీర కంకణం)

57. వయ్యారమొలికే చిన్నది (మంగమ్మ శపధం)

58. ఇది చల్లని వేళైనా ( పూజా ఫలం)

59. నీ రాజు పిలిచెను రేరాజు నిలిచెను ( మంగమ్మ శపధం)

60. ఎవరివో ఎచనుంటివో (చంద్రహారం)

61. చిన్నదానా ఓసి చిన్న దానా (ప్రేమలేఖ)

62. ఒక మనసు పాడితే మోహన రాగం ( మోహన రాగం)

63. ఏ పారిజాతములీయగలనో సఖీ (ఏక వీర)

64. నీవు రావు నిదుర రాదు ( పూలరంగడు)

65. పాడెద నీ నామమే గోపాలా (అమాయకురాలు)

66. గొబ్బిళ్ళమ్మ గొబ్బిళ్ళు (సువర్ణ సుందరి)

67. మనసాయెరా మదన నిను చూడ( విజయ లక్ష్మి శర్మ ప్రైవేట్ రికార్డ్)

68. వీణ ప్రణయ రాగ భరిత వనిత ప్రాణ మున్న వీణ (అమయక చక్రవర్తి)

69. మన దాంపత్యము సత్యము ( ఘంటసాల ప్రైవేట్ రికార్డ్)

70. చల్లగాలిలో యమునా తటి పై శ్యామసుందరుని మురళి(ఎస్. రాజేశ్వర రావు ప్రైవేట్ రికార్డ్)

71. మనసులు కలిసిన (పెళ్ళి పీఠలు)

72. కురులందే మేఘం విరిసి ( బాల నాగమ్మ (1981))

73. ఇదే ఆనందము అహహా (కృష్ణ ప్రేమ)

74. మా ఇంటికి నిను పిలిచి ( అతడే ఒక సైన్యం)

75. ఎప్పటికప్పుడు గుండెల్లో ( ప్రేమకు వేళాయెరా)

మరి హింది లో ఇదే రాగంలో ఉన్న కొన్ని పాటలు చూద్దాము.

 

1. గాతా రహే మేరా దిల్ (గైడ్)
2. ఇత్న హసీన హై ఏ జహా (హమ్ సాయా)
3. దేఖో దేఖో జీ.. కుచ్ సోచోజీ (ఫర్జ్)
4. జిందగి దేనే వాలే సున్(దిల్-ఏ-నాదాన్)
5. హుం తుం సే కుచ్ కహ నా సఖ (జిద్ది)
6. కౌన్ హొ తుం కౌన్(స్త్రీ)
7. దేఖ ఏక్ క్వాబ్ జో తో ఏ సిల్సిలే హూ (సిల్ సిలా)
8. దిల్ పుకారే ఆరే ఆరే (జివెల్ తీఫ్)
9. అంజానే వఫా (అనార్కలి)
10. చాంద్ ఫిర్ నిక్లా (పేయింగ్ గెస్ట్)
11. తేరే ఖయాలోమే హుం( గీత్ గాయా పత్తరోనే)
12. జనని జన్మ భూమిస్చ (సామ్రాట్ ప్రిథ్వి రాజ్ చౌహాన్)
13. పంక్ హోతే తో ఉడ్ ఆతీ రే ( సెహరా)
14. సాయనోరా సయనోరా (లవ్ ఇన్ టోకియో)
15. జీవన్ మే ఏక్ బార్ ఆనా సింగపూర్ ( సింగపూర్)
16. ఓ మేరే సాయే రూబా (లవ్ ఇన్ టొకియో)
17. చందా హై తూ మేరా సూజత్ హై తూ ( ఆరాధన)
18. యే నీలే గగన్ కే తలే (హమ్ రాజ్) 

ఆభేరి రాగము

ఆభేరి రాగము :

 

 

మూర్ఛన :    సగ2మ1పని2స —– సని2ద2పమ1గ2రి2స.

” నగుమోము గనలేని” అన్న కీర్తన త్యాగరాజ స్వామి వారు ఈ రాగములోనే స్వరపరిచినారు. ఈ రాగం ఆద్రత తెలుపుటకు బాగా ప్రశిస్తమైనది. ఈ కీర్తనని ఎం.ఎస్. సుబ్బు లక్ష్మి గారి గాత్రములో వింటే గజేంద్ర మోక్షములో ‘ నీవే తప్ప ఇహ పరంబెరుగా.. కావవే వరదా.. రక్షింపవే బద్రాత్మకా..”గజేంద్రుడి యొక్క శరణా గతి కళ్ళముందు కదలాడుతుంది.

సంగీతము యొక్క స్వరజతులతో అలవోకగా ఆడుకొన్న బాల మురళీ కృష్ణ గారి నగుమోము…

కొనై కూడి వైద్యనాథన్ గారు ఇదే కీర్తనని తనదైన శైలిలో వాయించారు. ఆ ఆలపన వింటే ఆభేరి రాగంలో ఉన్న సినిమా పాటలన్నీ ఒక్క లిస్ట్ లో మనకే స్ఫురిస్తాయి.

తెలుగు సినిమా లో ఈ రాగములో ఉన్న పాటలు కొన్ని చూద్దాము.

1. ఊరకే కన్నీరు నింప కారణమేమమ్మా… (లవకుశ)

2. నన్ను దోచుకుందువటే వన్నెల దొరసాని… (గులేబకావళి కధ)

3. నా కంటి పాపలో నిలిచి పోరా… (వాగ్దానం)

3. ఆ మబ్బు తెరలలోనా దాగుంది చందామామా(పరువు-ప్రతిష్ట)

4. వెన్నెలలోని వేడిమేలనో వేడిమిలోని హాయి ఏలనో… (పెళ్ళినాటి ప్రమాణాలు)

5. చల్లగ చూడాలి పూలను అందుకుపోవాలి… (పెళ్ళినాటి ప్రమాణాలు)

6. రాగమయి రావే అనురాగమయి రావే… (జయభేరి)

7. చిగురాకులలో చిలకమ్మా… (దొంగ రాముడు)

8. కలవరమాయే మదిలో నా మదిలో… (పాతాళ భైరవి)

9. నీవేనా నను పిలచినది నీవేనా నను తలచినది… (మాయా బజార్‌)

10. ఓ నెల రాజా వెన్నెల రాజా నీ వన్నెలన్ని చిన్నెలన్ని నాకేనోయ్‌.. (భట్టి విక్రమార్క)

11. నీ లీల పాడెద దేవా… (మురిపించే మువ్వలు)

12. నీలి మేఘాలలో గాలికెరటాలలో… (బావా మరదళ్ళు)

13. ఆకాశవీధిలో హాయిగా ఎగిరేవు… (మల్లీశ్వరి మొదటి చరణం మాత్రమే)

14. రావోయి చందమామ మావింత గాధ వినుమా… (మిస్సమ్మ)

15. తెలిసిందిలే తెలిసిందిలే నెల రాజ నీరూపు తెలిసిందిలే… (రాముడుభీముడు)

16. ప్రేమ యాత్రలకు బృందావనము నందన వనమూ ఏలనో… (గుండమ్మ కధ)

17. నిన్న కనిపించింది నన్ను మురిపించింది… (రాణి రత్నప్రభ)

18. సడి సేయకోగాలి సడి చేయబోకే… (రాజ మకుటం)

19. నీవే నీవే నిన్నే నిన్నే… (ఇంటికి దీపం ఇల్లాలు)

20. ఉయ్యాల జంపాలలూగరావయా… (చక్రపాణి)

21. పదిమందిలో పాట పాడినా… (ఆనంద నిలయం)

22. కాలం కాని కాలంలో కోయిల కూతలెందుకనో… (అప్పుచేసి పప్పుకూడు)

23. కళ్లు మూసుకొని వళ్ళు చూసుకొని కాలం గడపకు… (ప్రైవేటు రికార్డ్‌)

24. మా తెలుగు తల్లికి

25. హాయమ్మ హాయి మా పాపాయి… (రావు బాల సరస్వతి ప్రైవేటు రికార్డ్‌ )

26. బంగారు పాపాయి బహుమతులు పొందాలి… (ప్రైవేటు రికార్డ్‌)

27. కనుల దీపికలుంచి మనసు వాకిలి తెరచి… (ప్రైవేటు రికార్డ్‌)

28. క్రొంజికురాకు వ్రేళుల కురుల్‌ తడియార్చుచు… (ప్రైవేటు రికార్డ్‌ పద్యం)

29. ఓహో మేఘమాలా నీలాల మేఘమాల… (భలే రాముడు)

30. తెలవారదేమో స్వామీ (శ్రుతిలయలు)

31. మల్లెల్లు పూసే వెన్నెల కాసే ఈ రేయి హాయిగా (ఇంటింటి రామయణం)

32. కోవెల ఎరుగనీ దేవుడు కలడని (తిక్క శంకరయ్య)

33. కుశలమా ఎటనుంటివో ప్రియతమా(శ్రీకాకుళపు ఆంధ్ర మహావిష్ణువు కథ)

34.రేపంటి రూపం కంటి (మంచి-చెడు)

35.అనురాగము విరిసేరా ఓ రేరాజా (దొంగ రాముడు)

36.నరవరా ఓ కురువరా (నర్తనశాల)

37. ప్రియా ప్రియతమా రాగాలు (కిల్లర్)

38. ఓ నిండు చందమామా నిగ నిగలా భామా (బంగారు తిమరాజు)

39. సపాటు ఎటు లేదు పాటైన పాడు బ్రదర్ (ఆకలి రాజ్యం)

40. జీవితమే సఫలమూ (అనార్కలి)

41.నన్ను ఎవరో తాకిరి (సత్తెకాలపు సత్తెయ్య)

42.కనులు కనులు కలిసెను (మురళి కృష్ణ)

43.తనువా.. ఉహు హరి చందనమే (కథానాయకురాలు)

44.మనసు గతి ఇంతే (దేవదాసు)

45.పగటి పూట చంద్ర బింబం కనిపించెను ఏదీ ఏదీ…(చిక్కడు-దొరకడు)

46. హాయి హాయిగా ఆమని పాడే ( (మొత్త కాదు)సువర్ణ సుందరి )

47. ముద్దబంతి నవ్వులో మూగబాసలు ( అల్లుడుగారు )

48. నీవుండేది ఆ కొండపై ( భాగ్య రేఖ )

49. కలయా … నిజమా ( కూలీ నెం 1)

50. తనివి తీరలేదే ( గూడు పుఠాని )

51. పయనించే ఓ చిలుకా ( కుల దైవం )

52. అహో ఒక మనసుకి నేడే ( అల్లరి ప్రియుడు )

53. కన్నులతో చూసేది గురువా ( జీన్స్ )

54. ఓహో … ఓహో … ఓహో … బుల్లి పావురమా ( బృందావనం – రాజేంద్ర ప్రసాద్ సినిమా )

55. చెప్పకనే చెబుతున్నది ( అల్లరి ప్రియుడు )

56. ఎక్కడ వున్నా … ఏమైనా… ( మురళీ కృష్ణ )

57. అందమే ఆనందం ( బ్రతుకు తెరువు )

58.నీ మది చల్లగా … స్వామీ నిదురపో ( ధనమా ? దైవమా ? )

59. ఏమని వర్ణించను ( డ్రైవర్ రాముడు )

60. తెలిసిందిలే ( రాముడు … భీముడు )

61. రావోయి బంగారి మామా నీతోటి రాహస్య మొకటున్నదోయి… (ఘంటసాల ప్రైవేటు రికార్డ్‌)

62. పూసింది పూసింది పున్నాగా ( సీతా రామయ్య గారి మనవరాలు)

63. మంచు కురిసే వేళలో ( అభినందన )

64. ఏలే ఏలే… మరదలా ( అన్నమయ్య )

***************************************

 

 

హింది సినిమాలో కొన్ని పాటలు ఆభేరి రాగం లో ( భీం పలాసి లో)

* ఆ నీలె గగన్ తలె ప్యార్ హ కరే ( బద్ షా- 1956)

* ఆజ్ మెరె మన్ సఖి బన్సురి బజాయె కొఇ(ఆన్ – 1952)

*బీనా మధుర్ మధుర్ కచ్హు బోల్(రాం రాజ్య – 1943)

* ఏ అజ్ఞబి తూ భీ కభీ ఆవాజ్ దే కహీ పే ( దిల్ సే – 1998)

*దిల్ కె తుక్డే తుక్డె కర్ కే (దాదా – 1979)

*దిల్ మే తుఝే బిటాకే.. కర్ లూంగీ మై బంధ్ ఆఖే ( ఫకీరా -1976)

* ఖిల్తే హై గుల్ యహా ఖిల్ కే బిచడ్ నే కో (షర్మిలి – 1971)

* కుచ్ దిల్ నే కహా ( అనుపమ – 1966)

* మాసూం చెహర ఖాతిల్ అదా ( దిల్ తేరా దివానా – 1962)

* నగ్మ ఓ షేర్ కి సౌగాత్ కిసే పేష్ కరూ (ఘజల్ – 1964)

* నైనో మే బద్ర ఛాయే ( మేర సాయ – 1966)

*ఓ బెకరార్ దిల్ (ఖొర – 1964)

* ఓ నిర్దయే ప్రీతం ( స్త్రీ – 1961)

* సమయ్ ఓ ధీరే చలో ( 1993)

* తూ హై ఫూల్ మేరే గుల్షన్ కా ( ఫూల్ మేరే గుల్షన్ కా – 1974)